“Camii” şeklinde mi yazılıp söylenmeli, “camisi” şeklinde mi?

Arapça cem eden; toplayan, bir araya getiren anlamındaki “Cami” kelimesi, ﺟﺎﻣﻊ şeklinde yazılıyor. Yani, sağdan sola doğru “cim / c”, “elif / a”, “mim / m” ve “ayın” harflerinden oluşuyor. Biz, Latin alfabesini kullanıyoruz. Bu alfabede “ayın” harfinin karşılığı yok. Günümüzde, gündelik hayatımızda konuşurken, içinde ayın harfi olan kelimeleri telâffuz ederken, ayın sesini çıkarmıyoruz zaten. “Cami” derken de, m’den sonraki ayın sesini çıkarmıyor, onun yerine “i” sesini çıkarıyoruz.

Türkçede iki sesli harf yan yana gelmez. “İyi de, Cami kelimesi zaten Türkçe değil” diyebilirsiniz. Türkçe değil ama Türkçe telaffuzuyla söylüyoruz. Söylerken “ayın” sesini zaten çıkarmıyoruz. Türkçede iki sesli harf yan yana gelmiyorsa, neden camisi yerine camii diyelim? “Doğrusu ‘camii’dir” diyenler, yan yana duran “i” harflerinden birini sessiz bir harf olan “ayın” olarak kabul ediyor, dolayısıyla yanına bir “i” daha gelmesinin de Türkçe söyleyişin o kuralını bozmadığını düşünüyorlar. İyi de, biz zaten ayın sesini çıkarmıyoruz ki... Gereksiz yere tabelalarda birbirinden farklı yazım hatalarına sebebiyet vermenin ne âlemi var? “Kelimenin aslına sadık kalalım” deniyorsa, yazı dilinde zaten içinde ayın harfi olan kelimelerde ayın harfi yerine kesme işareti ( ’ ) kullanılıyor. “Neş’e”, “san’at”, “kat’i”, “mü’min”, “mes’ul” kelimelerinde olduğu gibi... Anlıyoruz ki, kesme işareti konmuş olan yerde aslında bir “ayın” harfi var. Yazarken kullanılabilir; ama söylerken çıkarmadığımız bir sesi sessiz harf kabul edip onun yanına bir “i” harfi daha koyarak neden “camii” diyelim?

Ben, “camisi” demem gerektiği zaman “camisi” demeyi tercih ediyorum. “Camii” demiyorum.

Bu kafa karışıklığı sebebiyle rahatsız edici yazım hataları yapılıyor. Meselâ, adam “Yeni Cami” diyecek, “Yeni Camii” diyor. “Yeni Camii” demekle, “Yeni Camisi” demiş oluyor. Türkçede bir cami ismi olarak “Yeni Camisi” denir mi? “Yeni Cami” denir. Cami kelimesi orada yalın halde kullanılıyor çünkü.

Veya;

Pek çok kimse, “Camii şerif” tamlamasındaki “camii” kelimesi ile meselâ “Süleymaniye Camii” ifadesindeki “camii” yazılışını aynı şey zannediyor. Oysa ilkinin yazılışı aslında “cami-i şerif” şeklindedir ve “şerefli cami” demektir. Özel bir değeri olan camiler ya da camiye saygı ifadesi olarak söylenir. Ama “Süleymaniye Camii” demek, “Süleymaniye camisi” demektir.

Bir caminin duvarına şöyle bir yazı yapıştırmışlar:

“Camii önüne çöp dökmek yasaktır.”

Bu, “Camisi önüne çöp dökmek yasaktır” demektir. Türkçede böyle bir ifade var mıdır? “Caminin önüne çöp dökmek yasaktır” şeklinde yazılmalıydı.

Görüldüğü üzere, bu konu, hiç yoktan pek çok yazım hatasına sebep olan bir konu.

Tercih sizin ama benim tavsiyem, cami kelimesini, sonuna herhangi bir ek getirmeden yalın halde kullanacağınız zaman, sadece “cami” deyiniz.

“Ne güzel bir cami”, “ne kadar da heybetli bir cami”, “o, çok eski bir cami”, “eskisi yıkıldı; bu, yeni cami” gibi...

“Camisi” anlamında kullanacağınız zaman da “camisi” deyiniz.

“Selimiye Camisi”, “Süleymaniye Camisi”, “Kuşkonmaz Camisi”, Mihrimah Sultan Camisi” gibi...

“Camii” demeye ne gerek var? “Kelimenin aslı unutulmasın” diyorsak, dil merakı olan kişilere kelimenin sonunda ayın harfi olduğunu onun da bir kesme işaretiyle belirtildiğini öğretebiliriz. (Cami’) Onu dert eden kaldıysa...